• Altay Panteonu: Mitler, Ritüeller, İnançlar ve Tanrılar Üzerine Bir Tanıtım •       Uno Harva’nın (Harva, 2014), Altay Panteonu: Mitler, Ritüeller, İnançlar ve Tanrılar adlı eseri, Türk ve akraba halkların kadim inanç dünyasını derinlemesine inceleyen bir başyapıttır. 2014 yılında Ömer Suveren tarafından Almanca nüshasından Türkçeye çevrilen bu eser, 1933’te yayımlanan orijinal Altain Suvun Uskunto adlı çalışmanın ilk Türkçe neşridir.        Harva, Finli bir ilim adamı olarak, 1900’lerin başında Rus Çarlığı adına Sibirya ve Altay bölgesinde gerçekleştirdiği saha araştırmalarına dayanarak, bozkır ve göçebe kültürlerin mitolojisini, ritüellerini ve evren tasavvurlarını titizlikle ele almıştır.        Kitap, Türkler, Moğollar, Tunguzlar ve diğer Altay soylu halkların inanç sistemlerini, disiplinler arası bir metodolojiyle incelerken, Şamanizm, tanrı kavramları ve kültürel dönüşüm süreçlerine dair zengin bir antropolojik malzeme sunmaktadır. Kolma’dan Finlandiya’ya, Moğolistan’dan Balkanlar’a uzanan geniş bir coğrafyada, bu halkların ortak inanç, gelenek ve efsanelerini ortaya koyarak, TURAN etnisitesinin kültürel jeopolitiğini anlamamıza imkân tanımaktadır.       Harva, 1882’de Finlandiya’nın Ypäjä köyünde doğmuş, Helsinki’deki Çar Aleksander Üniversitesi’nde teoloji eğitimi almış ve 1911-1917 yılları arasında Sibirya’da saha çalışmaları yürütmüştür.        Udmurt, Mari, Tunguz ve Yenisey Ostyakları arasında gerçekleştirdiği araştırmalar, Permlilerin İnanç Dünyası (1914), Marilerin İnanç Dünyası (1914) ve Laponların İnanç Dünyası (1915) gibi eserlere temel oluşturmuştur.        Bağımsız Finlandiya’da, 1926’da Turku Üniversitesi’nde sosyoloji profesörü olarak atanan Harva, Altay Soyu İnanç Dünyası (1933) ile en önemli katkılarından birini sunmuştur. Bu eser, Almanca, Fransızca ve Japoncaya çevrilmiş, Türkçeye ise 2015’te kazandırılmıştır. Harva, 1940’ta bir dostuna, üzerinde çalıştığı yeni bir eserin on iki bölümden oluşacağını ve doğum, erginlik, evlenme, ölüm gibi konuları ele alacağını belirtmiş, ancak bu eser gün yüzüne çıkmamıştır.       Altay Panteonu, yedi ana bölümde, Altay halklarının dünya tasavvurundan tanrı inancına, tabiat ruhlarından şamanizme kadar geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır.        İçindekiler, “Dünya Tasavvuru” ile başlayıp, yeryüzü, gökyüzü, dünya dağı ve dünya ağacı gibi kavramları inceler. “Yaradılış” bölümü, dünyanın ve insanın kökenini, yasak meyve mitini ve dünyanın sonunu ele alır. “Tanrı Tasavvuru ve Gök Tanrı” bölümü, Gök Tanrı’nın oğulları ve yardımcıları ile doğum ve doğum ruhlarını (s. 133) detaylandırır.        “Gök Tasavvuru”, yıldızlar, güneş, ay ve zaman döngülerini; “Tabiat ve Tabiat Unsurları”, gök gürültüsü, rüzgâr ve ateşi; “Ruh, Ölüm Tasavvuru”, defin ve yas adetlerini; “Tabiat Ruhları” ve “Şaman ve Şamanlar” bölümleri ise av ritüellerini, şamanın güçlerini ve kurban merasimlerini irdelemektedir.       Bu zengin içeriğin içinde, özellikle “Doğum ve Doğum Ruhları” bölümü, Altay panteonunun insan hayatındaki kutsal döngüleri anlamak için kritik bir öneme sahiptir.        Bu bölüm, doğumun sıradan bir olay olmaktan öte, aynı zamanda göksel ruhların yeryüzüne inişi ve kozmik dengenin bir yansıması olduğunu ortaya koymaktadır.        Altay Türklerinde, Enem Yayuçı ve Umay gibi doğum ruhlarının, çocuğun kutunu (ruhunu) koruduğuna inanılır. Şamanların doğum sırasındaki rolleri, kötü ruhlara karşı yapılan ritüeller ve on iki yıllık zaman döngüsünün doğuma etkisi, bu bölümde detaylıca ele alınmaktadır. Bu inançlar, Finno-Ugric mitolojilerle paralellikler gösterir ve Altay halklarının antropolojik dönüşümünü aydınlatır. Sonraki çalışmamızda, “Doğum ve Doğum Ruhları” konusunu daha derinlemesine inceleyeceğiz.        Bu husus, Harva’nın 1940’ta bahsettiği, zaman hesabı, doğum, erginlik, evlenme, ölüm, akrabalık, iş bölümü, ilkel toplumun oluşumu, ahlâk, kadim inançlar, geçim kaynakları, ayinler, bilgelik ve kadim bilgileri kapsayan on iki bölümlük taslakla ilişkilendirilerek ele alınacaktır.        Bu yeni çalışma, Altay panteonunun doğumla ilgili ritüel ve inançlarını, mukayeseli bir yaklaşımla detaylandırarak, unutulmaya yüz tutmuş bu gelenekleri gün ışığına çıkarmayı hedeflemektedir. • Kaynakça Harva, U. (2014). Altay Panteonu-mitler, ritüeller, inançlar ve tanrılar. (Ö. Suveren, Çev.) Doğu Kütüphanesi. • Sonraki Yazı: |PAZARTESİ-PERŞEMBE BULUŞMALARI |41| 06.10.2025 | Altay Halklarında Doğum ve Doğum Ruhları-II-