•       Akademik Bilgilendirme: Bu metin, Uno Harva'nın (Harva, 2014), Altay Panteonu adlı eserinin "Doğum ve Doğum Ruhları" bölümünün (yaklaşık s. 133-142) içeriğini temel alan bir analiz ve özet çalışmasıdır. Verilen tüm bilgiler, kaynak metne atıf yapılarak sunulmuştur. Orijinal metin içeriğinin birebir kullanımı yerine, akademik çerçevede yeniden yapılandırılmış bir özet sunulmaktadır. •        Ruhların Kökeni, Göksel Yaratıcılar ve Hayat Kaynağı/ Çocuk Ruhlarının Göksel Ağaç İnancı: •        Sibirya ve Altay halklarının inanç sistemlerinde, hayatın başlangıcı ve çocuk ruhlarının kökeni, kozmik bir ağaç motifiyle ilişkilendirilir. Golde inançlarına göre, gökyüzünde (Boa) "Omija muon!" isimli dev bir ağaç bulunur ve doğmamış çocukların ruhları (Omija) küçük kuşlar suretinde bu ağaçta barınır.        Doğum zamanı geldiğinde bu ruhlar, yeryüzüne inerek kadının bedenine girer. Çocuk bir yaşına gelmeden ölürse, ruhu gökteki bu ağaca geri döner ve hatta aynı kadının rahmine dönerek tekrar dünyaya gelebilir. Bu dönüş, ölen çocuğun bedenine konan bir işaretin yeni doğan çocukta bulunmasıyla anlaşılır.        Benzer bir inanç Dolgan ve Yakut efsanelerinde de görülür; gökyüzünde kutsal bir ağaçtan bahsedilir ve şamanlar, insanların ruhlarını (Kut) buraya getirirler ve ruhlar yine kuşlar suretinde yaşarlar.         Yakutlarda, çocuğu olmayan bir kadının çocuk doğurması için yapılan ayinlerde kuş figürü önemli bir rol oynar. Şaman, kayın ağacı kabuğundan yapılmış bir kuş figürünü iplere asar ve bu figür, ileride doğacak olan çocuğun ruhunu sembolize eder. Kuş figürünün bir tavşan derisine sarılıp özel yuvasına yerleştirilmesi ve durumunun gözlenmesi, çocuğun sağlığı hakkında kehanet aracı olarak kullanılır. • Doğum Tanrıçaları: Ajysyt ve Jajuči: •        Çocukların dünyaya gelmesini sağlayan ve doğum sancılarını azaltan bir doğum tanrıçası inancı, özellikle Yakutlar arasında Ajysyt (Ayzıt) adıyla yer alır. Ajysyt’a "Hatun" adı verilir ve eski efsanelerde Gök Tanrı’nın eşi olan "Kubai Hatun" ile aynı kişi olduğuna inanılır. Dualarda adına kimi zaman "äjäkhsyt" da eklenir ve Ayzıt, doğumu kolaylaştırmak için gökyüzünden beyaz bir hayat sıvısı döker.         Yakutların yakarışlarından, doğum Tanrısının bir zamanlar kader yazıcısı ve kısmet getiren olarak da görüldüğü sonucuna varılmıştır. Ayzıt’ın doğumdan üç gün sonra çocuğu terk etmesi, koruyucu varlık "äjäkhsyt" adı altında başka bir koruyucu varlığa hitap edildiğini düşündürür.        Altay Tatarları ise, çocuk ruhlarının (Kut) gökyüzünde yaşadığına ve göğün dördüncü katında yaşayan änäm jajuči’nin (Yayuci anne) çocuklara ruh verdiğine inanırlar. Jajuči, aynı anda çocuğun hayat süresini özel bir kitaba işler. Daha genel bir figür olan yüce yaratıcı Kudai jajuči’nin göğün beşinci katında yaşadığı ve çocukları dünyaya yolladığı da Radloff ve Werbitskij tarafından aktarılmıştır.  Tatar şaman ilahilerinde Jajuçi, dişi bir varlık olarak tasavvur edilir ve şaman, göğe çekilme ayininde onu selamlar. • Hayatın Kaynağı: Süt Beyazı Göl (Süt Ak Köl): •        Doğum ve ruhların kökeni inancının merkezinde, cennet tasavvurunun bir parçası olan "Süt Beyazı Göl" (Süt Ak Köl) motifi yer alır. Bu göl, bütün hayatın kaynağı olup, çocuk ruhları gökyüzündeki cennetten yeryüzüne inmektedirler. Radloff’un aktarımına göre, yüce Bay Ülgen'in oğulları olan Jajyk ve Maitärä'nın oturduğu göğün üçüncü katında bu kutsal göl bulunur ve aynı zamanda yedi Tanrı'nın yaşadığı Sürö dağı buradadır.        Doğum Tanrısı figürünün yerini, bu cennet tasvirinde Süt Gölü almış görünmektedir. Altay Tatarları, ilkbahar şenliklerinde bitkiler çiçek açmaya başladığında, diğer Tanrıların yanı sıra Süt Gölü'ne de kutsal bir varlık gibi tapınırlar.         Buryat efsanelerinde bu, "Süt Gölü Ana" (Sut kul anine) olarak geçer. Bu göl, İran mitolojisindeki Hayat Ağacı’nın dibinde yer alan ve doğum tanrıçası olarak tapınılan Ardvisura gölünü de hatırlatmaktadır.        Radloff'un bahsettiği Jajuçiler, aynı zamanda bir çeşit koruyucu melek (džajagači) olarak da görülür; her insanın sağında iyiliklerini yazan Jajuçi, solunda ise Körmös bulunur.         Bu figür, Yakutların koruyucu ruhu olan äjäkhsyt ile paralellik gösterir.  • Not: Bizim İslam inancında da sağ yanımızda iyilikleri yazan, sol yanımızda da kötülükleri yazan iki melek olduğu inancı vardır ancak aralarındaki ilişkiyi bilecek durumda değiliz. • Sonraki Yazı: |PAZARTESİ-PERŞEMBE BULUŞMALARI |42| 09.10.2025 | Altay Halklarında Doğum ve Doğum Ruhları-III-